Đột quỵ (tai biến mạch máu não) là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam và để lại gánh nặng lớn về sức khỏe, kinh tế cho gia đình và xã hội. Theo thống kê của Bộ Y tế, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ mới, trong đó gần 50% bệnh nhân tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề. Điều đáng lo ngại, căn bệnh này đang có xu hướng trẻ hóa, không chỉ xảy ra ở người cao tuổi mà ngay cả người trẻ cũng có nguy cơ.
Đột quỵ là gì?
Đột quỵ xảy ra khi có sự thay đổi trong cách máu chảy qua não. Máu mang oxy và chất dinh dưỡng đến các tế bào não. Nếu máu không thể chảy đến một phần của não, các tế bào không nhận đủ oxy sẽ bị ảnh hưởng và cuối cùng sẽ chết. Nếu các tế bào não không có oxy chỉ trong một thời gian ngắn, đôi khi chúng có thể tự sửa chữa. Tuy nhiên, một khi các tế bào não chết đi, chúng không thể được sửa chữa. Mặc dù ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy, trong một số trường hợp, các tế bào não mới giúp thay thế những tế bào bị mất, nhưng điều này cần có thời gian và xảy ra chậm hơn nhiều ở người lớn tuổi. Kết quả là, một người bị đột quỵ có thể gặp khó khăn khi nói, suy nghĩ hoặc đi lại.
Có hai loại đột quỵ chính:
- Đột quỵ thiếu máu cục bộ: Đây là đột quỵ phổ biến nhất và xảy ra khi cục máu đông hoặc hẹp mạch máu (động mạch) làm giảm lưu lượng máu đến não. Điều này giữ cho máu không chảy vào các bộ phận khác của não và ngăn oxy và chất dinh dưỡng đến các tế bào não. Đột quỵ do thiếu máu cục bộ thường được gây ra bởi:
- Huyết khối: một cục máu đông hình thành trong mạch máu của não hoặc cổ
- Thuyên tắc: một cục máu đông di chuyển từ một bộ phận khác của cơ thể, chẳng hạn như từ tim đến cổ hoặc não
- Hẹp: khi một mạch máu trong não bị thu hẹp, thường là do các chất béo tích tụ lót thành động mạch
- Đột quỵ xuất huyết: Đây là loại đột quỵ chính thứ hai. Nó được đánh dấu bằng một mạch máu vỡ khiến máu rò rỉ vào hoặc xung quanh não. Sự phá vỡ này làm giảm việc cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho các tế bào não và khiến mô não tiếp xúc với các chất độc hại có thể khiến các tế bào chết. Chảy máu cũng làm tăng áp lực bên trong hộp sọ có thể nén mô não và gây tổn thương.
Đôi khi các triệu chứng đột quỵ kéo dài trong một thời gian ngắn (từ vài phút đến vài giờ) và sau đó biến mất. Đây được gọi là cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA), đột quỵ nhỏ hoặc đột quỵ cảnh báo. TIA cũng là một trường hợp cấp cứu y tế. Bạn phải gọi 115 và nhận trợ giúp y tế ngay lập tức. Nếu TIA không được điều trị nhanh chóng, nó có thể được theo sau bởi một cơn đột quỵ nghiêm trọng trong vòng vài giờ hoặc vài ngày.
Người bị đột quỵ đến bệnh viện càng sớm thì càng có nhiều khả năng được điều trị hiệu quả. Đừng trì hoãn nếu bạn hoặc ai đó mà bạn biết gặp phải bất kỳ triệu chứng nào.
Cách giảm nguy cơ đột quỵ
Một số yếu tố nguy cơ đột quỵ, chẳng hạn như tuổi tác, chủng tộc và dân tộc, và tiền sử gia đình, không thể kiểm soát được. Nhưng có những bước bạn có thể thực hiện để giúp giảm rủi ro, bao gồm:
- Kiểm soát huyết áp cao. Thường xuyên kiểm tra huyết áp của bạn. Nếu nó cao, hãy làm theo lời khuyên của bác sĩ về cách hạ thấp nó. Điều trị huyết áp cao làm giảm nguy cơ đột quỵ và bệnh tim.
- Đừng hút thuốc. Hút thuốc làm tăng nguy cơ đột quỵ của bạn. Không bao giờ là quá muộn để bỏ thuốc.
- Kiểm soát cholesterol của bạn. Nồng độ cholesterol trong máu cao có thể dẫn đến sự tích tụ mảng bám trong động mạch của bạn. Theo thời gian, điều này có thể ngăn chặn lưu lượng máu và dẫn đến đột quỵ. Nếu bạn có cholesterol cao, hãy làm việc với bác sĩ để giảm nó.
- Kiểm soát bệnh tiểu đường của bạn. Bệnh tiểu đường không được điều trị có thể làm hỏng các mạch máu và dẫn đến hẹp động mạch và đột quỵ. Thực hiện theo lời khuyên của bác sĩ để kiểm soát bệnh tiểu đường.
- Ăn thực phẩm lành mạnh. Ăn thực phẩm ít cholesterol và chất béo bão hòa. Bao gồm nhiều loại trái cây và rau quả mỗi ngày.
- Tập thể dục thường xuyên. Cố gắng biến hoạt động thể chất thành một phần trong cuộc sống hàng ngày của bạn. Làm những việc bạn thích; ví dụ, đi bộ nhanh, đi xe đạp hoặc đi bơi. Nói chuyện với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn nếu bạn chưa tập thể dục và bạn muốn bắt đầu một chương trình tập thể dục hoặc tăng cường hoạt động thể chất của mình.
- Quản lý thuốc làm loãng máu. Dùng quá nhiều thuốc làm loãng máu, chẳng hạn như aspirin hoặc thuốc chống đông máu, có thể dẫn đến chảy máu. Nếu bạn dùng những loại thuốc này, bác sĩ có thể giúp đảm bảo liều lượng của bạn là chính xác.
Nếu bạn đã từng bị đột quỵ hoặc đau tim trong quá khứ, bạn có nguy cơ bị đột quỵ khác cao hơn. Nói chuyện với bác sĩ của bạn về các cách để giảm nguy cơ của bạn.
Điều gì xảy ra sau một cơn đột quỵ?
Đột quỵ có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Đột quỵ ảnh hưởng đến một người như thế nào phụ thuộc vào phần nào của não bị tổn thương. Một người bị đột quỵ có thể bị liệt hoặc yếu, thường là ở một bên cơ thể. Anh ấy hoặc cô ấy có thể gặp khó khăn khi nói hoặc sử dụng từ ngữ. Có thể có vấn đề về nuốt, đau hoặc tê.
Đột quỵ có thể gây ra các vấn đề về suy nghĩ, nhận thức, chú ý, học tập, phán đoán và trí nhớ. Mệt mỏi sau đột quỵ là phổ biến. Một người đã bị đột quỵ có thể cảm thấy chán nản hoặc cảm thấy khó kiểm soát cảm xúc. Đây không chỉ là nỗi buồn nói chung: Đó là một rối loạn tâm trạng nghiêm trọng có thể cần điều trị. Nếu trầm cảm là một mối quan tâm, hãy nói chuyện với bác sĩ càng sớm càng tốt.
Phục hồi chức năng sau đột quỵ
Có nhiều cách khác nhau để giúp mọi người khỏe lại sau đột quỵ. Nhiều phương pháp điều trị bắt đầu tại bệnh viện và tiếp tục tại nhà. Bằng cách hỗ trợ khả năng của não trong việc nối lại một số mạch bị mất sau đột quỵ – một quá trình gọi là thần kinh – liệu pháp phục hồi chức năng có thể dẫn đến một số cải thiện chức năng trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.
- Vật lý trị liệu: Giúp một người học lại các hoạt động vận động đơn giản như đi bộ, ngồi, đứng, nằm và quá trình chuyển đổi từ loại chuyển động này sang kiểu chuyển động khác.
- Liệu pháp nghề nghiệp: Giúp một người học lại các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như ăn, uống và nuốt; tắm rửa và mặc quần áo; nấu ăn; đọc và viết; và sử dụng nhà vệ sinh. Sử dụng các hoạt động tập thể dục và đào tạo, các nhà trị liệu nghề nghiệp tập trung vào việc giúp một người trở nên độc lập hoặc bán độc lập.
- Liệu pháp ngôn ngữ: Giúp một người học lại ngôn ngữ và kỹ năng nói hoặc học các hình thức giao tiếp khác. Với thời gian và sự kiên nhẫn, một người sống sót sau đột quỵ có thể lấy lại một số, và đôi khi là tất cả, khả năng ngôn ngữ và nói.
Hành trình phục hồi đột quỵ của mỗi người là duy nhất. Kết quả phục hồi chức năng và thời gian phục hồi phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ nghiêm trọng của tổn thương não, tuổi tác và cách quản lý các tình trạng sức khỏe thể chất khác. Ví dụ, trong quá trình phục hồi chức năng, cần thực hiện các bước để ngăn chặn sự phát triển của các vấn đề y tế mới, bao gồm viêm phổi, nhiễm trùng đường tiết niệu, chấn thương do ngã hoặc hình thành cục máu đông trong các tĩnh mạch lớn.
Nhìn chung, liệu pháp phục hồi chức năng đột quỵ càng sớm thì cơ hội phục hồi chức năng của một người càng tốt. Gia đình, bạn bè và mạng xã hội hỗ trợ có thể giúp người hồi phục sau đột quỵ đối phó với cảm xúc của họ và cũng giúp phối hợp trị liệu, có thể kéo dài trong một thời gian dài.
